Ιδιωτικοποίηση νερού: εξασφαλισμένη αποτυχία!

Αναδημοσίευση από "Το Ποντίκι"

  Την ίδια ώρα που στη χώρα μας προβάλλεται ως ανάπτυξη και ως «εργαλείο» εξόδου από την κρίση η ιδιωτικοποίηση του νε­ρού μέσα από την πώληση ποσοστού της ΕΥΔΑΠ και της ΕΥΑΘ, στον υπόλοιπο πλανήτη η τάση που τα τελευταία χρό­νια έχει παγιοποιηθεί είναι η επιστρο­φή των δικτύων ύδρευσης και αποχέ­τευσης σε δημοτικές ή κρατικές επιχει­ρήσεις.
Και αυτό γιατί το μοντέλο της δεκα­ετίας του ’80 και του ’90, που μέσω του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας προωθήθηκε ή - καλύτερα - επιβλή­θηκε για την εξαγορά των δικτύων από ιδιωτικές εταιρείες, απέτυχε παταγω­δώς, με αποτέλεσμα η νέα αντίληψη, το σύγχρονο μοντέλο για τον 21ο αιώ­να, να απαιτεί τη δημοτική ή κρατική διαχείριση του νερού.
Η λογική μάλιστα της κρατικοποίη­σης δεν στηρίζεται μόνο στην αρχή ότι η διαχείριση του νερού πρέπει να είναι δημόσια, γιατί πρόκειται για δημόσιο αγαθό, αλλά και σε καθαρά οικονο­μικούς και περιβαλλοντικούς όρους, αφού αποδείχθηκε ότι η δημόσια δια­χείριση είναι προς το συμφέρον και των πολιτών και του δημόσιου ταμείου. Ένα άκρως ενδιαφέρον βιβλίο που βγήκε στη δημοσιότητα πρόσφατα διά χειρός του Παρατηρητηρίου της Ευ­ρώπης των Πολυεθνικών (Corporate Europe Observatory - CEO), του Transnational Institute (TNI) και του Municipal Services Project , με τίτλο «Επαναδημοτικοποίηση - Επιστρέ­φοντας το Νερό στα Δημόσια Χέρια» («Remunicipalisation - Putting water back into public hands »), παρουσιάζει με συστηματική ανάλυση την τάση που ισχύει παγκοσμίως για την επιστροφή των δικτύων ύδρευσης και αποχέτευ­σης στο Δημόσιο. 
Επιστροφή στο Δημόσιο
Το «Πράσινο Ποντίκι» είχε μιλήσει τον Απρίλιο του 2012 με τον Martin Pigeon, ερευνητή του CEO και εκ των συγγραφέων του βιβλίου. Όπως μας επισήμανε, «όλες οι μεγάλες δημοτι­κές συμβάσεις για το νερό που βρίσκο­νται σε διαδικασία ανανέωσης αυτές τις μέρες στη Γαλλία δέχονται ισχυρές πιέσεις και αυτό οδηγεί είτε απευθεί­ας στην επαναδημοτικοποίηση της επι­χείρησης ύδρευσης, όπως για παράδειγμα στο Παρίσι, την Γκρενόμπλ, το Μπορντό, τη Βρέστη και το Χερβούρ­γο, ή σε ανατροπή των οικονομικών συμφωνιών σε βάρος των εταιρειών και υπέρ των πόλεων, κι αυτό γιατί οι ιδιωτικές εταιρείες μειώνουν δραστι­κά τα περιθώρια κέρδους τους για να μπορέσουν να ανανεώσουν τα συμβό­λαια με τους δήμους. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της εταιρείας Veolia, που έχει ένα από τα μεγαλύτερα συμ­βόλαια στην Ευρώπη, αφού καλύπτει 7 διαμερίσματα της περιφέρειας île-de-France - με εξαίρεση τον Δήμο του Πα­ρισιού - και υποχρεώθηκε να μειώσει δραστικά τα κέρδη της για να ανανεώ­σει το συμβόλαιο».
Όπως επισημαίνεται, τα αίτια της αποτυχίας σε όλες τις χώρες όπου κι αν εφαρμόστηκε η ιδιωτικοποίηση είναι λίγο - πολύ τα ίδια. Συγκεκριμένα, η δι­αχείριση των δικτύων από ιδιώτες, αντί να λύσει, δημιούργησε ακόμα μεγαλύ­τερα προβλήματα στον τομέα της πρό­σβασης των πολιτών σε καθαρό νερό. Η ιστορία αποδεικνύει ότι οι εταιρείες - κολοσσοί που λυμαίνονται παγκοσμί­ως τους υδάτινους πόρους αθετούσαν συστηματικά τις δεσμεύσεις που είχαν αναλάβει για την κατασκευή και επέ­κταση των δικτύων. 
Η στρατηγική των εταιρειών
Όπως μας υπογράμμισε ο Martin Pigeon, «σε γενικές γραμμές οι παραδοσιακές δημοτικές συμβάσεις για τη διαχείριση του νερού άρχισαν να γίνο­νται μη ελκυστικές και για τις ιδιωτικές εταιρείες, γιατί τα οικονομικά δεδο­μένα άρχισαν να είναι προβληματικά. Στις πλούσιες χώρες διαπίστωσαν ότι είναι μεγάλο το άνοιγμα της ψαλίδας μεταξύ της αύξησης της κατανάλωσης νερού και της πολύ μεγάλης αύξησης που παρατηρείται στα περιβαλλοντικά κόστη. Στις λιγότερο πλούσιες χώρες, οι εταιρείες άρχισαν να έχουν προ­βλήματα, γιατί δεν μπορούσαν να αυ­ξήσουν την τιμή του νερού σε επίπεδα που θα τους συνέφερε. Αυτό θα ήταν πολιτικά απαράδεκτο.
Έτσι μόνο σε αυταρχικές χώρες, όπως η Κίνα ή τα κράτη του Περσικού Κόλπου, τα συμβόλαια εξασφαλίζουν κέρδος για τις ιδιωτικές εταιρείες, αφού οι χώρες αυτές αδιαφορούν για τις αντιδράσεις των πολιτών».
Η κατάσταση που έχει δημιουργη­θεί οδήγησε τις εταιρείες σε αλλαγή στρατηγικής τα τελευταία χρόνια, πο­ντάροντας, πλέον, περισσότερο στον κατασκευαστικό τομέα της ύδρευσης. Όπως μας εξήγησε ο ερευνητής της CEO Martin Pigeon , μια από τις μεγα­λύτερες εταιρείες του κόσμου, η Suez, έκανε εντυπωσιακή στροφή και πλέον δεν ενδιαφέρεται για την πώληση νε­ρού, αλλά για την πώληση υπηρεσιών ύδρευσης. Έτσι πλέον η ιδιωτικοποί­ηση του δημόσιου αγαθού έχει άλλες μορφές εμπορευματοποίησης, όπως η πώληση υψηλής τεχνολογίας, η αγορά των δικαιωμάτων νερού, καθώς και πα­ράγωγα χρηματοοικονομικά προϊόντα.
Στο βιβλίο οι ερευνητές του CEO και του ΤΝΙ επέλεξαν να παρουσιάσουν πέντε περιπτώσεις κρατικοποίησης των δικτύων ύδρευσης, καλύπτοντας το πείραμα της ιδιωτικοποίησης και στις πέντε ηπείρους, προκειμένου να καταγράψουν τα κοινά στοιχεία παρά τη διαφορετικότητα των περιπτώσε­ων. Έτσι εξέτασαν την επιστροφή του δικτύου ύδρευσης στον Δήμο του Πα­ρισιού το 2010, στο Μπουένος Άιρες το 2006, στην πόλη Νταρ ες Σαλάμ της Τανζανίας το 2004, στην πόλη Χάμιλτον στον Καναδά το 2004, καθώς και την περίπτωση της Μαλαισίας, όπου η εθνική μεταρρύθμιση βρίσκεται σε εξέλιξη από το 2006.
Η αποτυχία της πολιτικής ιδιωτικο­ποίησης αποτυπώνεται και στα στοι­χεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, όπου μόνο κατά το 2006 εξαιτίας της ακύ­ρωσης συμβολαίων ή της εμφάνισης προβλημάτων σημειώθηκε μείωση της τάξης του 32% στα συμβόλαια ύδρευ­σης.
Επισημαίνεται ότι οι πέντε πολυεθνι­κές που κάνουν όλο το παιχνίδι παγκο­σμίως είναι οι με έδρα τη Γαλλία Suez, Saur και Veolia Environment , ο γερμα­νικός κολοσσός RWE και η Agbar, ισπα­νική εταιρεία, στην οποία σημαντικό ποσοστό κατέχει η Suez.

Η υφαρπαγή στην Ελλάδα
Όλα αυτά τα στοιχεία οδηγούν στο εύλογο ερώτημα πώς είναι δυνατόν τη στιγμή που η ιδιωτικοποίηση του νε­ρού αποτυγχάνει παγκοσμίως, στη χώ­ρα μας να έχει επιβληθεί από την τρόι­κα μνημονιακή υποχρέωση για την πώ­ληση του 40% της ΕΥΑΘ (από το 74% που κατέχει το Δημόσιο) και του 27% της ΕΥΔΑΠ (από το 61% που βρίσκεται στα χέρια του Δημοσίου), καθώς και η ανάθεση του μάνατζμεντ σε ιδιώτη.
Όπως μας επισήμανε ο Martin Pigeon, με αφορμή την οικονομική κρίση παρατηρείται μια νέα προσπάθεια για να ανασχεθεί το κύμα επανακρατικοποίησης των δικτύων. Στο παιχνίδι μπήκε πλέον και η Ευρωπαϊκή Ένωση «με τα θεσμικά της όργανα να δείχνουν ότι δεν κατανοούν την ιδιαι­τερότητα του τομέα ύδρευσης και να ασκούν ισχυρότατες πιέσεις στις χώ­ρες που βρίσκονται στο προσκήνιο της κρίσης – Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία –, προκειμένου να ιδιω­τικοποιήσουν τα δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης».
Η πολιτική αυτή, μας εξήγησε ο ερευνητής της CEO, αποτελεί κλώνο της κυρίαρχης αντίληψης που υπήρχε τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 με έμφαση σε μια αντιπαραγωγική προσέγ­γιση της ανάπτυξης.
Η διαδικασία βέβαια της πώλησης της ΕΥΔΑΠ και της ΕΥΑΘ δεν είναι καθό­λου εύκολη υπόθεση, γι’ αυτό και το Τα­μείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου μετέθεσε για το δεύτερο εξάμηνο του 2012 την πώληση.
Οι εξελίξεις για το θέμα ανά τον κόσμο 
Παρίσι
Τον Νοέμβριο του 2008 το δημο­τικό συμβούλιο του Παρισιού απο­φάσισε να μην ανανεώσει τη σύμβα­ση με τις ιδιωτικές εταιρείες Veolia και Suez, οι οποίες είναι δυο από τις γαλλικές εταιρείες που κυριαρχούν παγκοσμίως στον τομέα της διαχεί­ρισης των δικτύων ύδρευσης.
Οι δύο εταιρείες είχαν τη διαχεί­ριση του συστήματος ύδρευσης του Παρισιού από το 1985, αλλά ο δή­μος αποφάσισε να δημιουργήσει τη δημοτική εταιρεία Eau de Paris και να θέσει υπό την εποπτεία του τη λειτουργία του συστήματος από το 2010.
Η επιλογή του δημάρχου Μπερτράν Ντελανοέ είχε μεγάλη σημει­ολογική σημασία, αφού δεν υπήρχε προηγούμενο τέτοιου είδους κρατι­κοποίησης στη Γαλλία και ο δήμος είχε να αντιμετωπίσει δύο μεγάλες προκλήσεις, την πολιτική τιμολόγη­σης του νερού που θα ακολουθούσε και τη σχέση με τους καταναλωτές - δημότες.
Τα αποτελέσματα δυο χρόνια με­τά είναι άκρως εντυπωσιακά. Ο Δή­μος του Παρισιού, με το να μην ανα­νεώσει τη σύμβαση με τους ιδιώτες κατάφερε μέσω της δημοτικής επι­χείρησης ύδρευσης να εξοικονομεί 35 εκατομμύρια ευρώ τον χρόνο. Το όφελος είναι μάλιστα πολλαπλό εάν υπολογίσει κανείς ότι ο δήμος προ­χώρησε σε μείωση των τιμολογίων κατά 8% σε σχέση με το 2009.
Το στοίχημα για τη δημοτική επι­χείρηση ήταν να προχωρήσει σε αναδιάρθρωση του συστήματος που άφησαν πίσω τους οι ιδιώτες. Τελι­κά η ενοποίηση των κατακερματισμένων τμημάτων του συστήματος ύδρευσης οδήγησε σε μια πιο αποτελεσματική, συνεκτική και βιώσιμη οργάνωση, με έμφαση σε πολιτικές προστασίας των υδάτινων πόρων, την έρευνα και την καινοτομία, κα­θώς και σε δράσεις ευαισθητοποί­ησης των πολιτών. Όπως επισημαί­νουν οι ερευνητές της CEO και της ΤNI, αν και τα αποτελέσματα θα πρέπει να εκτιμηθούν μακροπρόθε­σμα, το ντεμπούτο είναι πολλά υπο­σχόμενο.
Ένα ιδιαίτερο αξιοσημείωτο γε­γονός για την προσπάθεια επανακρατικοποίησης της ύδρευσης στο Παρίσι είναι ότι η όλη προσπάθεια ξεκίνησε ως κεντρική πολιτική επιλογή του δήμου και όχι λόγω της πίεσης των πολιτών. Είναι χαρακτη­ριστικό ότι μόνο οι Πράσινοι και το Κομμουνιστικό Κόμμα ήταν υπέρ της επιστροφής του δικτύου στον δήμο, ενώ οι σοσιαλιστές δεν έπαιρ­ναν ανοικτά θέση. Αυτό, δηλαδή, που έκανε τον δήμαρχο του Παρι­σιού να αποφασίσει να αναλάβει ο δήμος το δίκτυο ύδρευσης δεν ήταν ούτε η κοινωνική ούτε η πολιτική πίεση, αλλά η εξονυχιστική έρευ­να και οι εξαντλητικοί έλεγχοι που απέδειξαν ότι το εγχείρημα θα είχε τεράστιες δυνατότητες εξοικονόμη­σης χρημάτων την ίδια ώρα που θα προσέφερε καλύτερες υπηρεσίες στους πολίτες. Αυτό που μέτρησε στην απόφαση της δημοτικής αρχής δεν ήταν η αρχή ότι το νερό πρέπει να το διαχειρίζεται ως «δημόσιο αγαθό», αλλά ότι ήταν μια πολύ κα­λή επένδυση για τον δήμο. 
Βρετανία
Οι ιδιωτικοποιήσεις που έγιναν κατά την περίοδο 1989-1993 είχαν σαν αποτέλεσμα την αύξηση της τι­μής του νερού σε πρώτη φάση κατά 50% και συνολικά κατά 245% μέχρι το 2006. Οι παρεχόμενες υπηρεσί­ες ύδρευσης υποβαθμίστηκαν, κα­θώς οι εταιρείες, προκειμένου να μην χάσουν από την κερδοφορία, περιόρισαν στο ελάχιστο δυνατό τις επενδύσεις σε έργα υποδομής.
Θεσπίστηκε Ρυθμιστική Αρχή Υδά­των, η οποία, όμως, δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τις τιμές, ενώ δεν μπό­ρεσε να εξασφαλίσει ούτε τις ανα­γκαίες επενδύσεις από τις ιδιωτικές εταιρείες. Το αποτέλεσμα ήταν όταν οι υποδομές άρχισαν να παρουσιά­ζουν σημαντικά λειτουργικά προ­βλήματα να χορηγηθούν κονδύλια από τον κρατικό προϋπολογισμό. 
Ιταλία
Τον περασμένο Ιούνιο πραγμα­τοποιήθηκε δημοψήφισμα προκει­μένου να κριθεί η νομοθετική πρό­ταση για την ιδιωτικοποίηση του νερού. Οι Ιταλοί σε ποσοστό 95% ψήφισαν κατά της ιδιωτικοποίησης του νερού και της εκμετάλλευσης των δικτύων. 
Γερμανία
Σχεδόν το σύνολο του τομέα ύδρευσης ανήκει σε δημόσιους φο­ρείς, ενώ ακόμα και όταν σε κάποι­ες περιοχές τη διαχείριση έχουν ιδι­ωτικές εταιρείες, αυτές ελέγχονται από την τοπική αυτοδιοίκηση. 
Αργεντινή
Το 1993 ιδιωτικοποιήθηκε το σύστημα ύδρευσης - αποχέτευσης του Μπουένος Άιρες. Ύστερα από 4 χρόνια διαπιστώθηκε ότι πολυ­εθνική εταιρεία τηρούσε μόνο το
45% των υποχρεώσεών της όσον αφορά στις νέες συνδέσεις, ενώ ζητούσε αλλαγές στη σύμβαση προκειμένου να αυξήσει την τιμή του νερού. Δέκα χρόνια μετά την ανάληψη των δικτύων από ιδιωτι­κή εταιρεία, διαπιστώθηκε ότι μό­λις στο 12% των λυμάτων γινόταν επεξεργασία, ενώ η υπόλοιπη πο­σότητα διοχετευόταν χωρίς καμιά επεξεργασία στον ποταμό Ρίο Ντε Λα Πλάτα. Το δίκτυο επέστρεψε στο Δημόσιο το 2006. 
Βολιβία
Το 1998 το ΔΝΤ εγκρίνει δάνειο υπό την προϋπόθεση της ιδιωτικο­ποίησης όλων των δημοσίων υπηρε­σιών. Έναν χρόνο μετά, παραχωρή­θηκε το δίκτυο ύδρευσης σε όμιλο εταιρειών με επικεφαλής την αμε­ρικανική Bechtel. Το 2000 η αύξη­ση της τιμής του νερού είχε φτάσει σε δυσθεώρητα επίπεδα, με αποτέ­λεσμα να προκληθούν ταραχές και συγκρούσεις των πολιτών με την αστυνομία και τραγικό απολογισμό 7 νεκρούς.
Η κυβέρνηση αποφάσισε να επανακρατικοποιήσει το δίκτυο και η αμερικανική εταιρεία αξιώνει απο­ζημίωση ύψους 25 εκατομμυρίων δολαρίων.